Yeraltı sularının aşırı kullanımı Sarıgöl fayını kırabilir endişesi

DEÜ Sarsıntı Araştırma ve Uygulama Merkezi öncülüğünde, Afyon Kocatepe Üniversitesi ve Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nden uzmanlar, bölgeye GPS istasyonları kurarak, değişik uydu teknikleri ile fay çizgisini inceledi. Birinci incelemelerde yılda 10 santimetre hareket eden fay sınırı hareketinin 15 santimetreye ulaştığı gözlemlendi.

DEÜ Sarsıntı Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir, Sarıgöl fay çizgisindeki çökmenin fayın olağan hareketliliğinin yanı sıra bölge halkının yer altı sularının çekiminden kaynaklandığını söyledi.

Sarıgöl fayında, 1969’da meydana gelen ve 50 kişinin vefatıyla sonuçlanan 6.5 büyüklüğündeki Alaşehir sarsıntısından bu yana deformasyon geliştiğine dikkat çeken Prof. Dr. Sözbilir, şöyle konuştu:

“Depremde o bölgede 36 kilometre uzunluğunda bir yüzey kırığı oluşmuştu. O yüzey kırığı üzerinde hem fayın sürümlenmesi manasında mikro zelzeleler gelişiyor hem de yöre halkı çok yer altı suyu çektiği için vakitle orası oturuyor. Oturdukça da bir taraf çöküyor, öteki taraf ise daima yükseliyor. Son yıllarda yaptığımız jeodezik çalışmalarda yıllık yaklaşık 15 santimetrelik bir çökme var. Hasebiyle bu da 10 yılda 1 metre çökme demek oluyor. O nedenle orada daima bir düzgünleştirme yapmak gerekiyor. Tabi 2000’li yıllarda çalışıldı. Çizginin üzeri büsbütün yapılaşmaya kapatıldı. Sınırın üzerinde 100’e yakın bina vardı. O binalar için TOKİ daha yüksek kısımlarda binalar yaptı. İnsanları oraya taşınıyor. O kısımda da deformasyon daima devam ediyor.”

‘BÖLGE YAPILAŞMAYA KAPATILMALI’

Hattın kısa bir vakit içerisinde kırılma mümkünlüğünün olmadığını ama asismik hareketin devam etmesinden ötürü bölgenin yapılaşmaya kapatılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Sözbilir, “Biz buna asismik hareket diyoruz. Önemli zelzele olmadan bir taraf çöküp bir taraf yükselerek yüzeyde bir deformasyon oluşuyor. Bu asismik hareket üzerinde vakitle insanı etkileyecek 1 metre civarında bir hareket gerçekleşiyor. Hasebiyle bu hareketten kaçınmak için de o bölgeyi yapılaşmaya kapatarak, ‘afete maruz’ ilan ediyorlar. Bu manada hareketi devam ettikçe fay zonu genişleyecektir. Fayın uzunluğu da değişecektir. Daima izlenmesi gerekiyor. Bölgeye GPS istasyonları kurduk. Bölgeyi değişik uygun teknikleri ile daima izliyoruz” dedi.

‘O SINIRIN SARSINTIYLA KISA BİR VAKİT İÇERİSİNDE TEKRAR KIRILMA MÜMKÜNLÜĞÜ YOK’

Uluslararası yayınlar yaparak, hususun tartışıldığına da aktaran Prof. Dr. Sözbilir, “Geldiğimiz nokta şu, Sarıgöl fay çizgisi zelzele olmadan da tabiat ve insan kaynaklı kırılabilir. Tabiat o bölgede bir fay oluşturmuş, bölgede fay hareketliliği dikkat çekiyor. Beşerler da o hareketin artması için negatif manada katkı sağlıyorlar. Çok yer altı su çekimi yaptıklarından, yer altı su düzeyi de aşağıya düşüyor. Üstteki materyalde vakitle oturarak, o fay boyunca bir hareketlilik yaşanıyor. O çizginin zelzeleyle kısa bir vakit içerisinde yine kırılma mümkünlüğü yok. Gediz Havzası’ndaki faylar daha uzun vakitte tansiyon biriktirerek hareket edebiliyor. Bu fayın üzerinde yakın vakitte sarsıntı olabilme ihtimali yok ancak sarsıntı olmadan da insanların da yarattığı negatif olaylar nedeniyle orası daima bir tarafın düşüp, öbür tarafının yükseleceği bir yer” diye konuştu.

‘FAY SINIRI İMAR HARİTALARINA TEKRAR İŞLENEREK, REVİZE EDİLMELİ’

2000’den beri bölgede jeolojik, jeofizik incelemeler yürüttüklerini, fay sınırının imar haritalarına yine işlenerek, buna nazaran revize edilmesi gerektiği ihtarında bulunan Prof. Dr. Sözbilir, şöyle devam etti:

“2000 yılında gittik. 10 yıl sonra tekrar gittiğimizde değişmişti. 10 yılda bir imar haritasına bir revize gerekiyor. Zira orada göçme olduğu vakit kısa vadeli olmuyor, vakitle oluyor. Beşerler onu hissetmiyor. Zelzele üzere 10 saniyede oluşan bir olay değil. Yılda 10 santim, 10 yılda 1 metre çökme demek. O hareketin gerçekleşmesi etabında binalar düşeyden sapıyor. Meskenlerin duvarları kırılıyor, bir tarafı yükseliyor, bir tarafı alçalıyor. Şu an da tekrardan haritalara işlenmesi lazım. Örnek olarak Sarıgöl ilçesinde bir ilkokul vardı. O deforme olunca onu oradan kaldırdık. Bina siz içindeyken de zelzele olmadan göçebilir. O kümeye giren binaları kesinlikle yapılaşmaya kapatmak gerekiyor. Sarıgöl, dikdörtgen biçiminde bir ilçe ve ilçenin uzunluğu boyunca konutların geçtiği yerde 3-4 kilometre uzunluğunda fay sınırı uzanıyor. İlçenin kuzeyinde ve güneyinde iki farklı fay sistemi sınırlanmış durumda. O hareketler yerleşimin dışında da devam ediyor. Münasebetiyle tarlaların olduğu bölgede de bu tıp deformasyonlar gelişebilir. Orada çok yağışlardan sonra da bu artabilir. O zonu yalnızca konutların geçtiği yer olarak değil de tarla olarak da çizmek gerekiyor.”