Z Kuşağının Seçimlerde İlk Oyunu Kullanmadan Önce Okuması Gereken 15 Eser

“Bütün Hayvanlar Eşittir. Fakat Kimileri Başkalarından Daha Eşittir.” İnsanlardan arındırılmış, hayvanların denetimindeki bir çiftlik. Kâğıt üzerinde harika görünen sloganlar ve bir fikir: Tüm hayvanlar eşittir. Adaletin ve eşitliğin olduğu ülkü bir dünya…

George Orwell, 1945 yılında yayımlanan ve vakte meydan okuyan romanında, distopik bir dünyanın kapılarını aralıyor. “Büyük Birader” kavramını dünyaya tanıtan Orwell, bu kısa lakin güçlü fablda, dünyaya ve çağına dair çok şey söylüyor. Hayvan Çiftliği, bir fikrin makûs ellerde yıkıma dönüşmesinin kıssası…

Büyük Birader olarak isimlendirilen kişi ve onun kontrolündeki partisi, Okyanusya idaresinin başıdır. Okyanusya’da Büyük Birader’in otoritesiyle, toplumda hiyerarşik bir sınıflandırma bulunur. Topluma, tüm insani hislerden arınmalarını emreden Büyük Birader; ülkede aşkı, erotizmi, kişisel evliliği ve günlük tutmak üzere insani aksiyonları de yasaklamıştır. Evlilikler, büsbütün devlet denetimindedir ve emel sırf devlete hizmet edecek çocuklar yetiştirmektir. Başka yandan, ülkedeki tüm yazılı ve yazısız yayın organları, yalnızca devlete bağlıdır ve asla kendi fikirlerinizi tabir etmenize müsaade verilmez. Çoğunluğun bu sisteme uyduğu ve itiraz etmeksizin Büyük Birader’e hürmet gösterdiği Okyanusya’da, elbette ki sisteme karşı gelen bireyler olacaktır. Bunlardan biri de Doğruluk Bakanlığı’nda çalışan Winston’dır. İçerisinde bulunduğu sıkışmışlık hissi, onu her şeye karşı gelmeye itecektir. Kıssada burada başlar. Winston’ın başkaldırışı, Julia ile olan yakınlaşması ve aksiyonları sonucu başına gelenleri George Orwell, büyük bir ustalıkla işlemiştir. Kitabın sonundaysa Winston’ın türlü azaplar sonucu, devlete bağlı bir vatandaşa dönüştürüldüğüne şahit oluruz.

Siyaset, devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatı olarak bilinse de bu sanatın yerinde kaç taktikler, kaç oyunlar yatıyordu… Yeri geldiğinde bir ikna sanatı, yeri geldiğinde ise keskin bir kılıçtı. Birçok kanlar aktı, birçok canlar yandı. Kelamın kısası, Selçuklular periyodunda incelikli bir sanattı siyaset. İşte bu kitap da, bu sanatı devlet adamlarına öğretmek, onlara devleti yönetme hüneri kazandırmak emeliyle yazılmıştı…

Selçuklu sultanları Alparslan ve Melikşah periyodunda 29 yıl vezirlik yapmış olan Nizamülmülk’ün, Sultan Melikşah’ın isteği üzerine 1086-1092 yılları ortasında Farsça kaleme aldığı Siyasetname, her fasılda başka bir mevzuyu işleyen, bahisleri kıssalarla süsleyen bir eser. Ortadan 900 yıldan fazla bir vakit geçmesine karşın birçok bilginin hâlâ yeniliğini müdafaası, yapıtı ölümsüz kılan en büyük etken.

J.J. Rousseau, her insanın özgür doğduğunu ama uygar bir yaşantının var olabilmesi için toplumun çıkarları doğrultusunda ferdi özgürlüklerden feragat edilmesi gerektiğini ve bunun da sırf, herkesin özgür iradesiyle kabul ettiği bir toplum kontratıyla var olabileceğini söyleyerek siyaset ideolojisinde çığır açmıştır. Toplum Mukavelesi, 1762’de yayımlandığında çağdaş demokrasi anlayışının temellerini atmış ve o periyoda kadar gündeme dahi getirilmeyen halk egemenliği niyetini öne sürmüştür. Sivil toplum anlayışını savunurken, siyasal yapılanmada meydana gelen bozulmaların da altını çizmiştir.

Thomas More, başyapıtı Ütopya’da toplumun kusursuzluğa ulaştığı ve insanların ahenk içinde yaşadığı hayali bir adanın tasvirini yapar, fakat Ütopya’nın söz manası “olmayan yer” dir ve More’un kuşaklar uzunluğu esin kaynağı olan bu çalışması yaşadığı yozlaşmış ve tekinsiz vakitlere, insanlığın zaaflarına yönelmiş sert bir taarruz niteliğindedir. Tarih boyunca kimi kitaplar dünyayı değiştirdi. Bununla kalmayıp; bizleri ve birbirimizi görme biçimimizi etkiledi. O kitaplar ki tartışmalara, muhalif fikirlere, savaş ve ihtilallere esin kaynağı oldular. Aydınlattılar, harekete geçirdiler, kışkırttılar, teselli ettiler. Ömrümüzü zenginleştirdiler ve bizleri farklı başka kendi ömürlerimizi sorgulamaya yönelttiler. 

Yıllardır aranmakta olan bu yapıtı ihtimamlı bir çalışmayla yayına hazırlayan Mete Tunçay, siyasal etkenlik üzerine öne sürülen görüşleri tanımlayıp, açıklarken kullandığı “düşünüş” tabirini, bu manada geçerli olan “teori” ve “doktrin” kavramlarına tercih ederken; bu kelamların hakikat ya da yanlışı ve hatta “dogma” yı içerdiğini, meğer “düşünüş” ün kavram olarak yansızlığı söz ettiğini ve bunun da tarihte siyasetle ilgili fikirlerin geniş ölçüde karışmış olduğu dikkate alındığında daha uygun bir tabir olduğunu savunmaktadır. Batı’da Siyasal Niyetler Tarihi’nin bu cildinde Hegel’den Mao Ze-dung’a uzanan Yakın Çağ düşünürlerinin seçme yazıları yer alıyor. Yapıtın bu baskısında tüm metinler ve kaynakçalar gözden geçirilmiş, daha evvelki baskılarda yer alan Antonio Gramsci’nin yazıları çıkarılmış yerine P. A. Kropotkin’in seçmeleri ile Einstein ile Freud ortasındaki mektuplaşma eklenmiştir.

Nutuk (Söylev), Türk Ulusunun ve Türkiye İhtilalinin tarihi dokümanlar içindeki en büyük evrakı ve yapıtıdır. Mustafa Kemal Atatürk, 57 yıllık hayatının birçoklarını çeşitli cephelerde savaşarak geçirmiştir. Birincisini dış düşmana karşı, vatan savunması için çeşitli cephelerde, ateş çizgilerinde. İkincisini ülke içindeki çeşitli isyan, ayaklanma ve cumhuriyet düşmanlarına karşı. Üçüncüsü ise, elinde kâğıt kalem, tebeşirle Türk Ulusunun içine düştüğü karanlıktan, aydınlığa çıkmak için halkın ortasında kültür cephesinde. Nutuk, bütün bu savaşların, uğraşların ve binlerce toplamış dokümanın beden bulmuş hâli ve temel kaynak kitabıdır. Nutuk, işgal altında bir ülkenin iki devletli; Anadolu’da Türk Devleti, işgal altındaki İstanbul’da işgal kuvvetlerine hizmetinde Osmanlı Devleti’nin olduğu şartlardan, bugünkü çağdaş, demokratik, laik Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna hangi olumsuz şartlardan, hangi evrelerden geçerek geldiğinin, nasıl kurulduğunu evraklarla anlatan temel ve tek kitaptır. Bugün laik, çağdaş, demokratik bir cumhuriyette yaşıyorsak ve yaşayacaksak, bunun için elimizde, konutumuzda, okulumuzda Nutuk’u bulundurmamız ve okumamız gerekir. Nutuk; laik, demokratik cumhuriyete giden yolda gideceklerin ve gitmek isteyenlerin ellerinde bir meşale, bir fenerdir.

“Osmanlı çağdaşlaşması otokratik bir çağdaşlaşmasıdır, iç ve dış gelişmeler, hayatının son kırk yılında imparatorluğu bu otokratik çağdaşlaşmadan anayasal bir monarşiye kadar sürükledi, imparatorluk genç Cumhuriyete parlamento, siyasal parti takımları, basın üzere siyasal kurumları miras bıraktı. Cumhuriyetin tabipleri, fen adamları hukukçu, tarihçi ve filologları son zamanın Osmanlı aydın takımlarından çıktı. Cumhuriyet birinci anda eğitim sistemini, üniversiteyi, idare örgütünü, mali sistemini imparatorluktan miras aldı. Cumhuriyet devrimcileri bir orta çağ toplumuyla değil, son asrını çağdaşlaşma sancıları ile geçiren imparatorluğun kalıntısı bir toplumla yola çıktılar. Cumhuriyetin radikalizmini kamçılayan öğelerden biri de gereğince radikal olamayan Osmanlı çağdaşlaşmasıdır. Bugünkü Türkiye’nin siyasal-sosyal kurumlarındaki sağlamlık ve zaafın bilinmesi, son periyot Osmanlı çağdaşlaşma tarihini düzgün anlamakla mümkündür. 19. yüzyıl bütün Osmanlı topluluğunun en hareketli, en sancılı, yorucu, uzun bir asrıdır; geleceği hazırlayan en kıymetli olaylar ve kurumlar bu asrın tarihini oluşturur.”
-İlber Ortaylı-

Kitap, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda çağdaşlaşma sürecini, siyasi, toplumsal ve kültürel değişiklikleri ele alıyor.

Mülksüzler, kapitalizmin hakim olduğu Urras gezegeni ve anarşistlerin yaşadığı Annares gezegenlerinde geçiyor. Urras bereketli toprakları ve çeşitli varlıklarıyla öne çıkarken, Annares ise kurak ve bereketsiz olmasına karşın barışçıl ve özgür halkı ile keyifli bir ömür barındırıyor. Ama insanın tabiatından ötürü, Annares’te de sıkça haset ve kümeleşme üzere sıkıntılar meydana geliyor. Kitap, Annares gezegeninde yaşayan Shevek isimli bir gencin ömrünü husus ediniyor. Shevek, fiziğe evvelden beri duyduğu ilgi sayesinde hayatını bilim üzerine kuruyor. Hocası Sabul’un yardımıyla fizik alanında büyük bir birikime ulaşan genç adam, çok geçmeden hocasının kıskanç hallerini görmeye başlıyor. Bunun üzerine geliştirdiği büyük kuramı, hocasının kendi ismiyle yayınlamasına müsaade veriyor. Bir mühlet sonra olayların seyri, Shevek’in kelam konusu kuramı orjinal haliyle yayınlamasına neden oluyor. Ve bundan sonra, gezegenler ortasındaki çekişme daha farklı bir boyuta ulaşıyor. Pekala, gezegenler ortasında mutabakat ve kardeşlik sağlanabilecek mi? Yoksa bu iki sistem ortasındaki uçurum daha da mı derinleşecek?

1800’lerden bugüne, özgün, karmaşık, tartışmalı hatta arbedeli bir süreç olarak yaşanan çağdaşlaşma tarihimiz üzerine derinlikli bir inceleme… Zürcher’in emeği, hem yeni bilgiler sunuyor okurlara hem de dengeli bir yaklaşım. Üçüncü Selim’den, Zürcher’in tanımlamasıyla “Üçüncü Cumhuriyet”e, yani 1980 sonrasına.

İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’de, Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin akabinde kendini feshederek tarih sahnesinden çekilmişti. Pekala, ülkenin on yılına damgasını vuran, açık ve saklı siyasal çaba konusunda en deneyimli, en örgütlü takımları oluşturan İttihatçılar, mütareke şartlarında büsbütün hareketsiz mi kalmış, hiçbir aktiflik göstermemiş miydi? Erik Jan Zürecher, Ulusal Çabada İttihatçılık’ta, bu taraftaki resmi tarih tezini inandırıcılığını sorguluyor, müdafaa-ı hukuk hareketinin oluşumunda İttihatçıların ne derece kıymetli bir rol oynadığını göstermeye çalışıyor. Evvel ulusal gayret öncesindeki tarihi gelişmeleri inceleyen muharrir, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yapısını ve faaliyetlerini, Mustafa Kemal Paşa ile İttihatçılar ortasındaki bağları detaylarıyla pahalandırıyor. Kurtuluş Savaşı’nın dayandığı insan ve örgüt gerecinin büyük ölçüde İttihatçılardan oluştuğunu savunan Zürcher, başta Enver Paşa olmak üzere İttihatçıların ulusal hareketin denetimini ele geçirmek için hangi fırsatları kullanmaya çalıştıkları ve bu tehlikenin nasıl bertaraf edildiği üzerinde duruyor. Kimi İttihatçıların zaferin devam etmeye çalıştıklarına dikkat çekilen yapıtta, son olarak Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın yürüttüğü muhalefet uğraşının ve 1926 İzmir suikasti davalarının ne manaya geldiği araştırılıyor. Türkiye’nin yakın tarihini yeni bir yaklaşımla ele alan Ulusal Uğraşta İttihatçılık ayrıyeten, gerek Türkiyeli gerekse yabancı müelliflerin bu periyoda bakışının eleştirel bir değerlendirmesini yaparak tarih yazımını hangi faktörlerin belirlediğini irdeliyor.

Artık çok âlâ anladım ki, Zübük bir tane değil, biz hepimiz birer zübüğüz. Bizim hepimizin içinde zübüklük olmasa, bizler de birer zübük olmasak, ortamızdan bu türlü zübükler büyüyemezdi. Hepimizde birer kesim olan zübüklük birleşip işte başımıza bu türlü zübükler çıkıyor. Halbuki zübüklük bizde, bizim içimizde. Onları biz, kendi zübüklüğümüzden yaratıyoruz. Sonra, kendi zübüklüklerimizin bir tek Zübük’te birleştiğini görünce ona kızıyoruz.

Benim için şimdilik tek gaye, burdan kurtulmak. Fakat sahiden zübüklerden, kendi zübüklüğümüzden kurtulabilecek miyiz? İşte bu soruya yanıt veremediğim için nereye gideceğimi, ne yapacağımı bilemiyorum. Yeni gideceğim yerden sana mektup muharrir, evvel kendi zübüklüğümden kurtulup kurtulamadığımı anlatırım.

‘Devlet Ana’, Osmanlı kurulmadan evvelki Anadolu’nun görünümünü ve Anadolu beşerinin hasretlerini anlatırken, onların güçlü, inançlı, adaletli bir devlete duyduğu gereksinimi da açığa çıkarmaktadır. Kemal Tahir’in en değerli romanı olarak gösterilen ‘Devlet Ana’, onun niyet yapısını da en yeterli yansıtan yapıtlarından biri sayılmaktadır. “Kemal Tahir, tarihi ve toplumu hakkındaki özgün ve sağlam görüşlerinden hareket ettiği için hem ‘mahalli ağızları’, hem Türkçenin küçümsenmiş ve unutulmuş nesir lisanını hem de yeni imkanlarını kaynaştırarak ve aşarak kullanabilirmiştir.

 Eserlerindeki eşsiz lisan ve üslup hoşluğunun kaynağı bu davranıştadır. Daha evvelki romanlarında da görülen bu özellik ‘Devlet Ana’da en ulu noktasına erişmiştir. Türkçenin unutulmuş olan dehası bütün boyutları, zenginliği ve haslığıyla birinci olarak Kemal Tahir’in yapıtlarında kendini göstermektedir.”

• Selahattin Hilav-

M.Ö. 427-347 yılları ortasında yaşamış olan Eflatun düşlediği en uygun devleti, Sokrates’le birlikte, bu kitapta anlatır. Devlet’te iki niyetin çatışmasına şahit oluruz:

1) Beşerler doğuştan güzel ve eşittirler; toplumun berbat tertibi onları bozuyor, güçlüler güçsüzleri eziyor. Kanunlar güçlülerin elinde güçsüzlere karşı silah okuyor.

2) Beşerler doğuştan ne düzgün ne de eşittirler. Sadece güçlü ve güçsüzler vardır. Güçlünün güçsüzü yönetmesi, tabiat gereğidir ve doğrudur. İnsan haklı olmaya değil, güçlü olmaya bakmalıdır.

Buradan yola çıkarak Devlet’in, bugün “insan değerler” başlığında ele aldığımız birikimin kaynaklarından biri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

17 Şubat 2073 sabahı başlayan romanın kahramanı Can Tezcan, Türkiye’nin en değerli, en ünlü avukatlarından biri. Can Tezcan, İstanbul’u sırf gökdelenlerden oluşan, New York’a benzeyen lakin ondan daha hoş, daha çağdaş bir kente dönüştürmek isteyen varlıklı müşterisi Temel Diker’in yasal meselelerini çözmek için bir tasarım ortaya atar: yargının özelleştirilmesini sağlayacaktır. Yergi ustası Yücel’in son romanı Gökdelen, Cihangir’de gökdelenler ortasında kalmış son bahçeli konuttan yok edilmiş kedilere, dağda bayırda aç açık dolaşmak zorunda bırakılmış sefalet içindeki yılkı adamlarından, ismine mekik dedikleri tek kişilik uçaklarından inmeyen zenginlere, hiç değişmeyen çıkarcı siyasetçilerden onların destekçisi medyaya kadar aslında bugün yaşadığımız çürümeyi anlatan, sürprizlerle dolu bir roman.