Zeynep’in kaderi değişmesin mi?

Nil Kural – Ahmet Necdet Çupur’un 20 yıl sonra aile konutuna dönüp geleneklerin kıskacından kurtulmak için ebeveynleriyle çatışan ve özgürleşmeye çalışan kardeşleri Mahmut ve Zeynep’i belgelediği “Yaramaz Çocuklar”, geçen hafta dünyanın en saygın belgesel şenliklerinden İsviçre’de düzenlenen Visions du Réel’in ana müsabakasından Heyet Özel Mükafatı ile döndü. Çupur’un çekimleri aralıklı olarak üç buçuk yıl süren sineması “Yaramaz Çocuklar”, Antakya’nın Keskincik köyündeki bir konutu; bağnazlıkla yüzleşmenin, Türkiye’deki bayan hakları uğraşının, kız çocukların eğitim hakkı ve özgürleşme eforunun, farklı bir gelecek isteğinin sahnesi haline getiriyor. Çupur ile birinci sineması “Yaramaz Çocuklar”ı konuştuk.

Mühendislikten sinemaya geçişiniz nasıl oldu?

Aslında altı yaşından beri bir arayışım vardı lakin yönelimimin nereye olduğunu bilmiyordum. Köyden çıktıktan sonra cemaat yurdunda kaldım. Orada dini yönelimim oldu. Üniversiteyi kazandıktan sonra da kendimi boşlukta ve makûs hissetmeye başladım. Bir mühlet sonra okumak için Romanya’ya gittim. Buradayken bir kısa sinema çektim ve sinema yapmaya karar verdim. Lakin bir mühlet finansal takviyeye gereksinimim vardı. Bu yüzden Irak ile Afganistan’a gidip mühendis olarak çalıştım.

“Yaramaz Çocuklar” projesi nasıl başladı?

Cemal diye bir kardeşim var, o aradı ve “Zeynep güç durumda” dedi. Zeynep’i hiç tanımıyordum, yalnızca varlığından haberim vardı. Zeynep’le konuşmaya başladık. Yavaş yavaş fabrika işlerinden, hayatından ve seçimlerinden bahsetmeye başladı ve bunlar beni çok etkiledi. Ben de dedim ki, “Eğer bu kadar yıl sonra oraya dönüyorsam, bunu kayıt altına alayım.” Başta bir belgesel olabileceğini düşünmüyordum.

Sinema, aileye karşı çıkan çocukları bahis alıyor. Bu hususta neler söylemek istersiniz?

Dünyanın her yerinde olan bir durum. Ebeveynler ve çocukları ortasındaki bakış açısı farkı derinleşmeye başladı. Avrupa ve Batılı ülkelerde o kadar ciddiye bindi ki yeni jenerasyon eskiye dair her şeyi yıkmaya başladı. Köye vardığım vakit Zeynep’in annem ve babamla anlaşamaması çok beklendik bir durumdu. Mahmut’un, hatta Belkıs ve öbür meskenlerdeki gençlerin anne babasına karşı hal alması enteresan geldi ve gözümde hususa belgesel pahasını kazandırdı. Sinemanın başında Zeynep nişanlıydı, 13 yaşındayken yapılan bu nişanı sonlandıramıyordu. Bu durumun sırf Türkiye’nin bir kenarında değil, ülkenin her yerinde olduğunu görmeye başladım. Zeynep’in nişanını bir biçimde bitirdik. Sonra fabrika konusuna odaklandım. 18 yaşının altında çocukların fabrikaya nasıl bu kadar kolay girebileceğini sorgulamaya başladım. Fabrikadakilerle görüşemeye çalışıyordum lakin OHAL’in ilan edilmesinden sonra konuta ağırlaşmaya başladım.

Sinema, çocuk personellerle mi ilgili olacaktı?

Belkıs ve Zeynep’in şuurlu olmasının en büyük nedenlerinden biri bu fabrikaların onlara ekonomik özgürlük kazandırmasıydı. Babasından daha fazla kazanan 16 yaşındaki bir kız, babasının kelamlarını dinlemeye neden devam etsin ki?

Çocuk işçiliğinin özgürleştirici olmasında bir çelişki yok mu?

Katiyetle. Dünyada olduğu üzere iktisatta yer almaları bayanların yerini sağlamlaştırıyor. Bir fabrika işinin ekonomik özgürlük sağlaması şuuru bu kadar mı artıyordu? O yüzden mi “Hakkımı size yedirmem” diyordu Zeynep? Bilinçlenme açısından bunun tek neden olmadığını, insan psikolojisi çok daha karmaşık olduğunu lakin tesirinin büyük olduğunu düşünüyorum.

Sinemanın kalbi olarak tanımlanabilecek Zeynep’in annenizle yüzleştiği an, feminizm dersi üzere.

Zeynep feminizmi yakından takip eden biri. Benden oraya gidiş gelişlerimde her vakit feminist müelliflerden kitaplar istedi. Her ne kadar göstermesem de Zeynep daima kitap okuyordu. Babası da elinde her kitap gördüğünde alıp yakıyordu, atıyordu. Bunların makus olduğunu biliyoruz, göstermek istemedim. Bu davranışların gerisinde yatan o bilinçlendirmeyi öldürmek. Kimse Zeynep’in bilinçlenmesini istemiyor; ne annesi babası, ne fabrikadakiler ne de garip biçimde öğretmenleri…

Ailenizin öyküsünü çekerken arayı nasıl aldınız?

Samimi olmam gerekirse 20 yıl olmuştu, duygusal bedellerin hepsini yitirmiştim. Aileye zati uzaktım, sinemayla yakınlaşabileceğimi düşünüyordum. Olmadı. Bunun nedeni de Zeynep ve Mahmut’un yaşadıkları. Kardeşlerimin yaşadıklarını ben de yaşadım, fark yok. Beni şaşırtan da buydu.

Çupur, ‘Filmin başında Zeynep nişanlıydı, 13 yaşındayken yapılan bu nişanı sonlandıramıyordu. Bu durumun sırf Türkiye’nin bir kenarında değil, ülkenin her yerinde olduğunu görmeye başladım. Zeynep’in nişanını bir formda bitirdik’ diyor.

“Seyirciyi şiddetin dışında tuttum”

Teknik açıdan çok zorlandınız mı?

Maalesef. Sinemanın birinci 30 dakikalık kısmı kendi imkanlarımla küçük bir kamerayla çektim. Kış olması, yani gereğince ışık olmaması beni kimi kararlara itti. Şuna baş yordum: Nasıl kadrajlamalıyım? Karakterleri kadrajda köşelerde çektim. Mahmut’a babasının bağırdığı sahneyi dışarıdan çektim. Bilhassa şiddet sahnelerinde kimseyi aile içi şiddete dahil etmek istemedim, kendimi de dışarıda tuttum.

Aile fertlerinin kamera karşısındaki rahatlıkları aileden biri olmanızdan mı kaynaklanıyor?

Şayet uzun mühlet küçük bir aletle bir yerde oturursanız, beşerler yavaş yavaş o aletin kamera olduğunu unutuyorlar. Üç ay boyunca tıpkı biçimde oturup kendimi unutturdum.

“Ödüller şahsî bakışın sonucu”

Visions du Réel’de kazandığınız mükafatla ilgili neler söylemek istersiniz?

 Bütün mükafatlar ferdî bir bakışın sonucu. Sinemacılar olarak şunu görmüyor muyuz: Ailenin yerini tutan toplum, onun yerini tutan da devlet. Birçok sinemacı devletin yerinin hayatı nasıl etkilediğini anlatır, benim sinemam ise devletin yerine küçük ünitenin hayatımızdaki yerini anlattığı için kozmik bir karşılık buldu.