Zorunlu din dersine karşı AYM’den üç farklı öneri

Anayasa Mahkemesi, din kültürü ve ahlak bilgisi dersinden muaf olma talebi reddedilen bir öğrencinin yaptığı müracaatta hak ihlali kararı verdi. 2018-2019 eğitim ve öğretim yılına kadar olan okutulan din dersinin içeriğini eleştiren Yüksek Mahkeme, zarurî din öğretimine karşı üç teklifte bulundu. Kararda, din eğitimi ve öğretimi niteliğindeki bu dersi çocuklarına aldırmak istemeyen ebeveynler bakımından muafiyet, dinî eğitim ve öğretime alternatif ders imkânı ya da anılan derse kaydolma yahut olmama imkânı sağlamak üzere alternatiflere yer verilmesi gerektiği vurgulandı.

Resmi Gazete’de yayımlanan karara nazaran olay şöyle gelişti: Eskişehir’de yaşayan Hüseyin El, 2009 tarihinde Havacılar İlköğretim Okulu’na başvurarak 4. sınıf öğrencisi kızı Nazlı Sevimli El’in din kültürü ve ahlak bilgisi (DKAB) dersinden muaf tutulmasını istedi.

Okul idaresi, Ulusal Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim Genel Müdürlüğü’nün bir yazısını bildirim ederek, talebi reddetti. MEB’in yazısında, azınlık okulları dışında kalan birinci ve ortaöğretim okullarında tahsil gören T.C. asıllı Hristiyanlık ve Musevilik dinlerine mensup öğrencilerin bu dinlerden birine mensup olduklarını belgelendirmeleri kaydıyla din dersine girmelerinin zarurî olmadığı belirtildi.

Hüseyin El’in başvurusu üzerine Nüfus Müdürlüğü, kendinin ve kızının nüfus cüzdanının din hanesindeki “İslam” ibaresini kaldırdı. Daha sonra baba Hüseyin El, MEB’in kararının yürütmesinin durdurulması ve iptali istemiyle dava açtı. Ankara 1. Yönetim Mahkemesi, AİHM kararlarına atıf yaparak dava konusu sürecin iptaline karar verdi. Lakin bu karar Danıştay 8. Dairesi tarafından bozuldu. Danıştay kararında, “Müfredatta yapılan değişiklik sonucunda ülkemizde çoğulculuk anlayışı içerisinde, objektif ve rasyonel bir halde din kültürü ve ahlak bilgisi öğretiminin verildiği sonucuna ulaşılmıştır” denildi. Bozma sonrası yargılamayı yapan birinci derece mahkemesi karara uydu. Hüseyin El ve şu an üniversite öğrencisi olan kızı Nazlı Sevecen El de, 2014 yılında AYM’ye başvurdu.

MEB ne dedi?

AYM’nin talebi üzerine hususa ait yazı gönderen Ulusal Eğitim Bakanlığı, din dersinin yalnızca İslam dinine mensup öğrencilere değil, hangi mezhebi yahut felsefi niyetten olursa olsun tüm öğrencilere hitap eden bir ders olduğunu sav etti. “Dolayısıyla davacının çocuğunun öteki dersleri nasıl okumak zorundaysa bu dersi de okuma mecburiliği bulunmaktadır” denilen yazıda, zira bu dersin toplumsal barışı, karşılıklı sevgi, hürmet ve müsamahayı, ortak bedellerde birleşmeyi hedeflediği savunuldu. Yazıda, bunun AİHM kararına ve Anayasaya terslik teşkil etmediği savunuldu.

7’ye karşı 8 oyla hak ihlali kararı

Başvuruyu görüşen Anayasa Mahkemesi Genel Şurası, 7 Nisan 2022 tarihinde müracaatçıların ebeveynlerin eğitim ve öğretimde dinî ve felsefi inançlarına hürmet gösterilmesini isteme hakkının ihlal edildiğine karar verdi. Müracaatçılara 20 bin TL manevi tazminat ödenmesine de karar verildi. Lakin, öğrencinin mezun olması nedeniyle yine yargılama kararı çıkmadı. Karar, 7’ye karşı 8 oyla alındı. Kelam konusu karara, Lider Vekili Kadir Özkaya, üyeler Hicabi Dursun, Muammer Topal, Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan muhalefet etti.

Din dersi kararının münasebeti ne?

Hak ihlali kararının münasebeti Resmi Gazete’de yayımlandı. Kararda, Anayasa’nın 24. hususunda din kültürü ve ahlâk öğretimi birinci ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zarurî dersler ortasında yer aldığı anımsatıldı. Kararda, 1982 Anayasası periyodunda zarurî olarak okutulan DKAB derslerinin içeriğinin başlangıçta büsbütün İslam dininin Türkiye’de halkın çoğunluğu tarafından benimsenen yorumu etrafında şekillendirildiği anımsatıldı. İlerleyen yıllarda farklı din ve inançlara yönelik bilgilerin de dersin kapsamına alındığı anlatılan kararda, 2000’li yılların sonuna yanlışsız ise AİHM Hasan ve Hareket Zengin/Türkiye kararlarının tesiriyle dersin içeriğinde Alevi inancı başta olmak üzere toplumdaki farklı inançların da kavranabilmesi amacıyla değerli değişiklikler yapıldığı anlatıldı.

“İnançlara hürmet için uygun değil”

Ancak AYM, bu gelişmelere rağmen din dersinin içeriğini şu sözlerle eleştirdi:

“Öte yandan bu tarafta gösterilen tüm çabalara karşın AİHM, ders müfredatındaki değişikliklerin Türkiye’de var olan farklı inançlar hakkında bilgi verilmesi maksadıyla yapılmakla bir arada öncelikli olarak İslam’ın Türkiye’de halkın çoğunluğu tarafından uygulanan ve yorumlanan formuna ait bilgilere odaklanan bu dersin ana bileşenleri bakımından gerçek manada bir revizyon sonucu doğurmadığı, ders müfredatında ve ders kitaplarında meydana gelen değerli değişikliklere rağmen Türk eğitim sisteminin ebeveynlerin inançlarına hürmet gösterilmesi için uygun usullerle donatılmadığı sonucuna varmıştır.”

Sembol fotoğrafFotoğraf: MEHMET ENGIN/AFP/Getty Images

“Muafiyet üzere alternatifler getirilmeli”

2018-2019 eğitim-öğretim yılına kadar olan devirde bu dersin Anayasa’nın 24. hususunda dinler hakkında yansız ve tanıtıcı bilgiler vermek ve ahlaki kıymetleri benimsetmek emeliyle zarurî olması öngörülen din kültürü ve ahlak öğretimi içeriğine kavuşturulamadığı tenkidinde bulunulan kararda; şu teklifte bulunuldu:

“2018-2019 eğitim ve öğretim yılına kadar olan devirde yürürlükte bulunan müfredat çerçevesinde DKAB dersinin Anayasa’nın 24. unsuru uyarınca birinci ve ortaöğretim kurumlarında zarurî olarak okutulması gereken din kültürü ve ahlak öğretiminin hudutlarını aştığı; bireylerin kendi isteğine, küçüklerin de yasal temsilcisinin talebine bağlı olarak yapılması gereken din eğitim ve öğretimi niteliğinde olduğu sonucuna varılmıştır. Bu durumda müracaat konusu hakkın ihlal edilmemesi için din eğitimi ve öğretimi niteliğindeki bu dersi çocuklarına aldırmak istemeyen ebeveynler bakımından muafiyet, dinî eğitim ve öğretime alternatif ders imkânı ya da anılan derse kaydolma yahut olmama imkânı sağlamak üzere alternatiflere yer verilmesi gerekmektedir.”

AYM kararında, “Buna rağmen 2018-2019 eğitim ve öğretim yılına kadar olan periyotta Türk eğitim sisteminde mahiyeti prestijiyle din kültürü öğretimini aşacak seviyedeki din eğitim ve öğretimi düzeyine ulaştığı kabul edilen DKAB dersinden muafiyet imkânı ya da ebeveynlerin bu dersi çocuklarına aldırmama istikametindeki isteklerine yer verecek bir alternatif bulunmamaktadır” tespitine yer verildi.

Başvurucuların bu nedenle haklarının ihlal edildiği anımsatılan kararda, “Sonuç olarak 2018-2019 eğitim ve öğretim yılına kadar olan devirdeki DKAB dersi müfredatı, içerik olarak dinler hakkında yansız ve tanıtıcı bilgiler vermek maksadıyla mecburî olması öngörülen din kültürü öğretimi kapsamında değil din kültürü öğretimini aşan, İslam dininin ve onun belli bir yorumunun eğitim ve öğretimi kapsamında değerlendirilmiştir” tabirleri kullanıldı.

AYM’den mecburî açıklama

Buna karşılık Anayasa Mahkemesi’nin kararında, “Bununla birlikte ulaşılan bu sonuçtan okullarda Anayasa’nın 24. unsuru kapsamında İslam dininin eğitim ve öğretimini içeren dersler okutulmasının Anayasa’ya karşıt olduğu manasının çıkarılamayacağı izahtan varestedir” açıklamasını yapması da dikkat çekti.

Muhalif üyelerin görüşü

Karara muhalefet eden Kadir Özkaya, Recai Akyel, Hicabi Dursun, Yıldız Seferinoğlu, Selahattin Menteş ve İrfan Fidan ise ortak yazdıkları karşı oy yazısında, hak ihlali olmadığını öne sürdü. Yazıda, “Müfredatının içeriğinden bağımsız olarak kendisine okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden muaf tutulması Anayasa’ya nazaran mümkün olmadığından, müracaatın kabul edilmemesi, açıkça destekten mahrumluk nedeniyle reddedilmesi gerekmektedir” denildi.