28 Şubat’ın ekonomiye etkileri

Türk siyasi tarihine “postmodern darbe” olarak geçen 28 Şubat süreci Türk iktisadına de ağır darbe vurdu. “Postmodern darbe” olarak nitelendirilen 28 Şubat 1997’deki Ulusal Güvenlik Konseyi (MGK) toplantısının üzerinden 24 yıl geçti. Ülke iktisadında onarılması güç yaralar açan ve birtakım değerlendirmelere nazaran yüzlerce milyar dolarlık ekonomik maliyete neden olan 28 Şubat devri, 2001 krizine giden yolun taşlarını döşedi.

TBMM Darbeleri Araştırma Komitesi’nin 2012’de açıkladığı rapora nazaran, 1997-2000 devrinde sermaye bölümüne 34 milyar dolarlık fazladan faiz ödemesi yapıldı. 1997-1999 periyodunda faiz masrafları 5 kat, 2000 yılı dahil edildiğinde ise 9,4 kat arttı.

TMSF’ye devredilen banka sayısı 1997’den 2001 krizine kadar geçen müddette 20’yi aştı. Faiz harcamalarının GSYH’ye oranı 1997’de yüzde 5 iken 2001 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 17 seviyesine çıktı.

Merkez Bankası dataları dikkate alındığında ise anılan devirde dolar karşısında TL önemli oranda paha kaybetti. Bu çerçevede 28 Şubat 1997’de 122,1 lira olan dolar/TL paritesi 26 Aralık 2000 prestijiyle 5,5 kat artarak 675 liraya yükseldi.

Döviz kurundaki artış başta orta malı olmak üzere ithalatın maliyetini değerli oranda artırırken, buna paralel olarak özel dalın dış borcuna değerli bir yük getirdi.

YATIRIMLAR DURDU, PİYASADA BELİRSİZLİK BAŞ GÖSTERDİ

Kelam konusu MGK’nın akabinde başlayan süreçte yatırımlarda sakinlik, piyasalarda belirsizlik baş gösterdi. Bu durum büyüme sayılarına da olumsuz yansıdı.

Türkiye iktisadı 1997’de yüzde 7,5 büyürken, 1998’de büyüme suratı yavaşladı ve yılı yüzde 3,1 büyümeyle kapattı. İktisat, sürecin olumsuz tesirleriyle 1999’da yüzde 3,4 daraldı. 2000 yılındaki yüzde 6,6’lık büyüme, bir evvelki yılın kayıplarını bir modül gidermesine rağmen, Türkiye, 2001’deki ekonomik krizinin tesiriyle yüzde 6 küçüldü.

Enflasyon dataları açısından değerlendirildiğinde ise 1995’te yüzde 125,9 düzeylerini gören enflasyon, Şubat 1997 prestijiyle yüzde 77,7’ye kadar gerilemişti. Sürecin iktisada olumsuz tesiri nedeniyle enflasyon, Aralık 1997’de yüzde 99,1’e yükseldi.

Enflasyon oranı 1999-2001 periyodunda en düşük yüzde 39, en yüksek yüzde 69,7 olarak hesaplanırken, lakin 2004’te tek haneli sayılara indi. Ayrıyeten 1997’de 1 milyon 551 bin olarak hesaplanan işsiz sayısı, 1999 prestijiyle 278 bin kişi artarak 1 milyon 829 bine çıktı. Bu işsizlerin yüzde 48,6’sını 15-24 yaş kümesindeki gençler oluşturdu.

“28 ŞUBAT, 2001 KRİZİNE SÜRÜKLEYEN ESAS ETKEN”

Müstakil Endüstrici ve İş Adamları Derneği (MÜSİAD) Lideri Abdurrahman Kaan, AA muhabirine hususa ait yaptığı açıklamada, ister askeri ister sivil olsun tüm darbelerin esas gayesinin kaynak, servet ve gelir transferi olduğunu söyledi.

Kaan, “28 Şubat 1997’de yaşanan darbenin de, kendisinden sonraki yıllarda artış kaydeden banka hortumlamaları ve yolsuzluklarla direkt alakalıdır ve bu süreç Türkiye iktisadını 2001 yılında yaşayacağı büyük ekonomik krize sürükleyen esas etken olmuştur.” dedi.

Türkiye iktisadında büyüme oranının sonraki yıllarda düştüğünden bahseden Kaan, “2000 yılında ulusal gelirimiz 201,6 milyar dolar iken 2001’de 144,6 milyar dolara kadar gerilemiş ve böylelikle ulusal gelirde 57,2 milyar dolarlık bir kayıp olmuştur.” diye konuştu.

Kaan, 28 Şubat’ın Türkiye iktisadı üzerindeki en bariz tesirinin finansal bölüme olduğunu kaydederek, 1994-2003 yıllarında toplam 25 bankanın TMSF’ye devredildiğini, bunlardan 20 adedinin 1997-2002 yılları ortasında yaşandığını, el konulan bu bankaların fona bölüm ziyanının 17,3 milyar dolar olduğunu bildirdi.

Yıllık sermaye girişi fiyatında ortalama olarak ulusal gelirin yüzde 2’sinin alınabileceğini söz eden Kaan, “1997-2000 yıllarında Türkiye’ye yaklaşık 20 milyar dolar net direkt yabancı sermaye girişi olabilirdi. Lakin 28 Şubat sürecinin baltaladığı sermaye girişi, bu periyotta sadece 3,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Böylelikle sürecin yabancı sermaye girişi üzerindeki tesiri 17 milyar dolar oldu.” açıklamasında bulundu.

“EKONOMİYE ZİYANI 250 MİLYON DOLARI AŞTI”

Abdurrahman Kaan, siyasi istikrarsızlığın meydana getirdiği belirsizliğin de kamu dengesizliğini artırdığını belirterek, faizlerin artmasının bir taraftan büyümeyi istikrarsızlaştırdığını, öteki taraftan da kaynakların yatırımlara yönelmesin, engellediğini ve rant iktisadının gelişmesine neden olduğunu söyledi.

Kelam konusu rant iktisadından en büyük ziyanı Türk halkının gördüğünü lisana getiren Kaan, askeri müdahale öncesinde 4 bin dolar düzeyinde olan kişi başına gelirin bu seviyeyi lakin 2003’te aşabildiğini, ülke iktisadının en az 6 yıllık türbülansa sokulduğunu vurguladı.

Kaan, “Bugün kelam konusu devrin ekonomik tesirlerine yönelik yapılan araştırmaların sonuçları farklılık gösteriyor olsa da 28 Şubat’ın beklenen ekonomik tesirlerinin 250 milyar doların üzerinde olduğu iddia edilmektedir. Bu bağlamda darbenin askeri ya da sivil kanattaki bütün faillerinin kaynak, servet ve gelir transferi noktasında Türkiye iktisadına epeyce ağır bir tahribat yaşattığı aşikardır.” tabirlerini kullandı.

“TÜRKİYE MİLLETLERARASI YATIRIM ORTAMINDA KOPARILDI”

Anadolu Aslanları İşadamları Derneği (ASKON) Genel Lideri Orhan Aydın ise, 28 Şubat darbecilerinin insanların haysiyetini, onurunu ve mesleğini çaldıkları üzere ülke iktisadına 230 milyar dolar ziyan verdiğini söyledi.

İçi boşaltılan bankaların devlete yüklenmesi, gecelik faizlerin yüzde 7 binlere yükselmesi, enflasyonun yüzde 70’lere çıkması, kamu borcunun ulusal gelire oranının yüzde 80’e ulaşması üzere gelişmelerin iktisada ve millete darbe üstüne darbe vurduğunu lisana getiren Aydın, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Seçilmiş hükümetin daima gaye seçilmesi, postmodern darbecilerin insan hak ve hürriyetlerini gaye alması Türkiye’nin milletlerarası mecralarda prestijini sarsmış, inanç ortamı zedelenerek Türkiye bilhassa memleketler arası yatırım ortamından kopartılmıştır. Periyodun Avrupa Ekonomik Topluluğu ile yapılan mutabakat ile 1996 yılında Gümrük Birliğine dahil olan Türkiye beklenen ölçüde direkt yabancı sermaye çekememiştir. 1997’de 1,7 milyar dolarlık müsaade verilen yabancı yatırımdan yalnızca 800 milyon dolarlık kısmı fiilen gerçekleşebilmiştir. Türkiye, postmodern darbenin iktisada yansımasını ağır bir bedelle ödemiştir.”

“YEŞİL SERMAYE TABİRİYLE BİR KESİM İŞ YAPAMAZ HALE GETİRİLDİ”

Tüm Endüstrici ve İş Adamları Derneği (TÜMSİAD) İdare Konseyi Lideri Yaşar Doğan da, gelecekle ilgili belirsizlikler doğuran süreç nedeniyle iktisadın büyük yara aldığını belirterek, “Özellikle iş dünyasının bir kısmını oluşturan iş insanlarının teşebbüslerinin ‘yeşil sermaye’ olarak nitelendirilmesi ve iş yapamaz hale getirilmesi, ülkemizin üretkenliğine de darbe vurdu, bu işletmelerin çalışanlarını gelecek telaşlarına sevk etti.” dedi.

Darbenin iktisada verdiği ziyanlardan bahseden Doğan, “Ancak asıl ziyanlardan birisi de; ‘iş dünyasının psikolojisinde yol açan tahribat nedeniyle iktisadın kırılganlığının artmasıdır.” diye konuştu.

Doğan, Türkiye’nin milletlerarası platformlarda itibar kaybından bahsederek, şu tabirleri kullandı:

“Belirsizliklerin arttığı, itimat ortamının yok olduğu ve iktisadın geleceği ile ilgili kaygıların arttığı ortamlarda yeni yatırım bekleyemezsiniz. Tersine var olan yatırımlarda bu ortamdan çıkmanın yollarını arar. Ülkemizdeki birtakım yerli firmalarımız bilhassa Anadolu sermayesi çöküşe sürüklenirken, yabancı sermaye girişi durdu. Darbenin sermaye piyasalarına tesiri de olumsuz oldu. İMKB’de günlük meydana gelen spekülatif dalgalanmalar birçok yatırımcının parasını kaybetmesine yol açarken, ülkemizde sermaye piyasalarının gelişimi gecikti.”

Doğan, darbenin halka verdiği ziyanlara değinerek, vatandaşın alım gücünün düştüğünü, kronik sorunlarından tasarruf edememe ve tasarrufları iktisada kazandıramama sıkıntısının arttığını anlattı.