Cebrail’e kulak kesilmek

Cevdet Karal’ın şiir kitaplarını ikiye ayırarak düşünebiliriz. Birinci kümedeki kitaplar Cesedi Nereye Gömelim ve Alışveriş Listesi’dir. Bu kitapların başlangıcını Hilkatin Birinci Günleri’ne kadar götürebiliriz. Öteki kümede ise Uzun Sürdü Hazırlığım, Sevgililer ve Bir Daha Sevemeyecekler İçin Küçük Şiirler ve Öbürleri kitapları vardır. Bunları da Horozlu Ayna ve Ölüm’e kadar uzatabiliriz. Keskin bir ayrım değildir bu. Ortada kalan yahut her iki kümenin özelliklerini taşıyan kitapları da vardır. Uzun Sürdü Hazırlığım o cinstendir mesela. Yahut yeni şiir kitabı Büyük Kekeme ve Cebrail’in Yakarışı da o denli.

Büyük Kekeme ve Cebrail’in Yakarışı adeta Alışveriş Listesi’ne bir karşılıktır. Onun bir devamı da diyebiliriz. Daha da doğrusu, birisi içse, oburu dıştır. Büyük Kekeme’de Cevdet Karal içe yönelir. Alışveriş Listesi ise adeta çağımızın bir fotoğrafıdır. Yalnızca fotoğrafı değil. Cevdet Karal tespitlerde bulunur, yorum yapar. Yalnızca tasvir değildir yani onun şiiri. Cevdet Karal tespit, tenkit ve yorumu bir direktörün kamerayı kullandığı üzere kullanır. O, kimi imajları büyük, kimilerini ise küçük açıyla verir. Bazen yakınlaştırır manzarayı, bazense uzaklaştırır. “Söz, kamera oluyor avucumda”. Alışveriş Listesi’nde bu tekniklerin tamamını görebiliriz. Tıpkı tekniği iç dünya için kullanmak mümkün değildir. Bu yüzden iç dünyaya yönelik işaret taşıyan şiirlerde imge, sembol ve teşbihler devreye girer. Biraz da dini ve mitolojik ögeler. Alışveriş Listesi’nde okuduğumuz dışın içi için şair, Büyük Kekeme ve Cebrail’in sesine ve söyleyişine gereksinim duyar.

DÜNYA BİR AVM SALONU

Büyük Kekeme ve Cebrail’in Yakarışı Cevdet Karal Everest Yayınları Ocak 2021 174 sayfa

Alışveriş Listesi’ndeki “1 adet İlah kıyma makinesi” mısraı bu yüzden Büyük Kekeme’de de geçer. Mısraın geçtiği şiirin ismi de manalıdır: “Ölüm Meleği Alışverişte”. Alışveriş Listesi’nde dünyanın bir alışveriş merkezine dönüşünü okuruz. Her şey alınıp satılmaktadır burada. Buna ilah kıyma makinesi de dahildir. İlah zira bu yüzyılda kıyılan bir şey haline gelmiştir. Beşerler tanrıyı bir alışveriş gerecinden başka düşünmez olmuşlardır. Allahın çekilip gittiği, umursanmadığı, hakikatinden uzak kalındığı bir yüzyıldır bu. Şair, bunların tamamını, “yalnızlığımıza döneceğiz” diyen persona için muharrir. Yalnızlığın nedenlerini saymaktır bir nevi Alışveriş Listesi. Yalnızlıktan oluşan partiye hazırlıktır bu liste. Büyük Kekeme’de ise, bu yalnızlığa çekilen personanın haykırışını, dış dünyada bulamadığı Tanrı’yı, iç dünyada arayışını okuruz. Gücü buradan gelir. Sıkılan Cebrail, konuşmak ister. Sıkılmasının ve konuşmak istemesinin sebebi, Alışveriş Listesi’nde detaylı anlatılan “evren”dir. Cebrail’in deyişiyle: “İn cin/ Top oynuyor şimdi/ Avlusunda evrenin/ Dostlarımın meyyit hepsi”. Cebrail’in dostları elçilerdir: Adem, Nuh, Musa, Muhammet, İsa’dır.

CEBRAİL’E DAİR

Şairin Cebrail’i konuşturması enteresandır. Cebrail bilindiği üzere vahiy meleğidir. Peygamberlere Allah’ın buyruk ve kararlarını bildiren melek… Alışveriş Listesi’nde işte bu vahyin ortadan kaldırılışını okuruz. Cebrail vahyi peygamberlere getirmiştir. Peygamberler de onları insanlara bildirim etmişlerdir. Dostturlar zira onlar. Ama dünya “lüks araba itaatkarlığı”, “Allah affetsin etiketli az dindar insan günah sürece belgesi”, “Yoksullara dağıtılmak üzere/ Bilek kesmeye elverişli incelikte kredi kartları” ve “Yoksullarla birebir Allah’a inanmama ayrıcalığı”nın yaşandığı bir yere dönüşmüştür. Vahiy, kendine bu dünya içinde yer bulamamaktadır. Bu türlü bir dünyaya verilecek karşılık yahut bu türlü bir dünyada yapılacak şey, -yine “Cebrail’in Yakarışı”ndan- “Ateşteki balçık,/ Tarladaki gelincik biçimine/Bürünmüş kelamı alayım// Bir yarı meczubun, tutkulu şairin/ Yüreğine fısıltıyla bırakayım” mısraında söylenendir. Bu “kelamı” Cebrail ayrıyeten “ressama”, “yönetmene”, “dilsizlere” de bırakmak ister. Sanatkarların ve bu bireylerin peygamberlerin varisleri olarak görüldüğü düşünülebilir, Büyük Kekeme’de. Kitabın öbür şiirlerinde de melek, şair, peygamber, aşık, seven, ressam ve müzisyenle, öbür tabirle seküler dünyaya değil, inanç ve sanat dünyasına ilişkin figürlerle şairin konuşması, onları husus edinmesi, misal vermesi ve niyetleri için kıstas kabul etmesi de bu yüzdendir. Alışveriş Listesi’nde bunlara yer yoktur. Büyük Kekeme’de seslenilen ve mevzu edilen bireyler, Alışveriş Listesi’nde “Yüklenip epey şeyi/ Yalnızlığımıza döneceğiz/ Gerek yok bagaja poşetlere/ Göz torbalarımıza sığar hepsi” diyen bireylerdir. Bu noktada Mehmet Sabri Genç’in Sanatın Seyri kitabında geçen şu cümlesini hatırlayabiliriz: “Ruhunu, aklını yitirmiş bir toplumun uyarıcıları, habercileri sanatkârlarıdır.”

BÜYÜK KEKEME’NİN DÜNYASI

Buraya kadar Büyük Kekeme’nin neden Cevdet Karal’ın kitapları ortasında birinci kümeye dahil edilebileceğini inceledik. Bu şiirler hisle birlikte çağdaş kahramanın uğraşını anlatması, toplumun içinden geçmesi, tarihi devreye sokması, düşünmesi, tespitlerde bulunması, eleştirmesi bakımından epik damarı da ağır basan şiirlerdir. Hususlar da çeşitlenir bu cins şiirlerde. “Şair XUİ”nin, “Yoldaş Mao”nun, “Adnan Menderes”in, “Ressam Yves Tanguy”un portreleri; vefat, şiir, yazmak, okumak, aşk, sevmek, kuram, ideoloji, edebiyat ve belgesel üzere çeşitli bahisler, Büyük Kekeme’ye davet edilir. Bu bir davettir. Yoksa onların şiirini yazmak değil. Cevdet Karal baktığı, işittiği, düşündüğü her şeyde gizli duran şiiri bulup çıkaran bir şairdir. Husus, içinde bulundurduğu şiir nedeniyle, Cevdet Karal şiirine davet edilmiştir. Şunu söylemek istemiyoruz: “Konu kıymetli değil, şair söyleyeceği şeyi, rastgele bir husus bağlamında söyler. Söyleyeceği şey hazırdır. Husus onun mazereti olur.” Hayır, o denli değil. Karal şiiri arar. Farklı bahislerden çıkarır onu. Bu yüzden, bazen düzyazı sesine müracaat eder. Bazen de “Limon ve Yaratıcılık”ta olduğu üzere deneme havasında bir şiir muharrir. Bu arayış, şiirin ne söylediğine şairin kulak vermesidir aslında.

Büyük Kekeme’de mesela Sevgililer ve Bir Daha Sevemeyecekler İçin’deyle irtibatı olan şiirler de vardır. Bu yüzden Büyük Kekeme’ye Cevdet Karal şiirinde mevcut olan iki çizginin kesiştiği noktalarda da durur demiştik. Kesişme noktalarına bir örnek “Sen aşkı unuttun!/ İçime bu cümleyi,/Üfledi Tanrı” mısralarıdır. Öyleyse şu sonuca ulaşabiliriz: Cevdet Karal şiirinin ilerlediği iki farklı çizgi, birçok noktada kesişir ve büyük bütündeki yerini alır. Bu bütün, başka küçük bütünlerden oluşur. Birinci küme kitaplardaki bahis bütünlüğü, öbür küme kitaplardaki his bütünlüğüyle birlikte büyük bütünü oluşturur.